Węgorza – miejscowość położona w północnej części gminy, 9 km od Osiny siedziby władz gminy, wzdłuż drogi powiatowej nr 0746Z, licząca 323 mieszkańców (stan na dzień 1.09.2008 r).. Po południowych obrzeżach miejscowości przepływa rzeka Stepnica. Zachował się pierwotny, lokacyjny układ przestrzenny wsi. Zwarta ulicówka o układzie południkowym. Liczne przykłady zachowanego, tradycyjnego budownictwa ryglowego w tym wielu o znacznej wartości zabytkowej.

Pierwsze dane o wsi (Alt Fanger) sięgają 1770 oraz 1788 r. Osadzono tu wtedy 2 małe gospodarstwa chałupnicze (trzecie gospodarstwo powstało dopiero w roku 1817).

Następne dane z 1872 – wg H. Berghausa – dotyczą roku 1805. Według tego autora istniało tu wtedy 5 zagród chłopskich, pełno rolnych (z czego jedno gospodarstwo należało do pierwszego we wsi sołtysa), 1 gospodarstwo średniorolne oraz 4 zagrody chałupnicze (małorolne), połączone z jednym gospodarstwem zagrodniczym. W tej części starej wsi istniała też wydzielona niewielka działka kościelna o powierzchni 28 Mg (7 ha) należąca do filii parafialnej parafii w Strzelewie (Strelowhagen).

W ciągu lat 1806-1816 prawie wszyscy chłopi zostali dzierżawcami swoich posiadłości na prawie dzierżaw wieczystych. Wieś stanowiła domenę państwową (od 1824 r. należała do Urzędu Inwestytury w Nowogardzie).

Według danych H. Berghausa, w roku 1872 wieś liczyła 24 gospodarstwa rolne z 25 budynkami mieszkalnymi i 36 budynkami gospodarczymi (wolnymi od opłat podatkowych). Stan ludności wynosił 185 osób, a areał 2745 Mg (686 ha).

Wieś rycerska – Neu Fanger

Obok domeny państwowej (Alt Fanger) istniało, od II połowy XIV w. do początków XIX w., stare lenno rycerskie. Lenno zasiedlono w części jeńcami węgierskimi (pochodzącymi prawdopodobnie z czasów walk ks. Kaźka Wołogojskiego z Ludwikiem Węgierskim w latach 1370-1377).

W roku 1804 dobra te zostały zakupione przez wysokiego urzędnika kameralnego z Nowogardu – Gottloba Andreasa Waldemanna wraz z 3 małorolnymi zagrodami. W ten sposób dobra rycerskie przeszły w ręce mieszczańskie.

W roku 1806 dobra odziedziczył syn Gottloba – Friedrich Wilhelm Waldemann, który po kilku latach traci je całkowicie na skutek rozrzutnego trybu życia.

Następne dane źródłowe z roku 1826 r. mówią, że omawiane dobra przeszły w drodze licytacji w ręce innych właścicieli, m.in. Christlieba Ritter z Nowogardu.

Już w roku 1830, w ramach akcji parcelacyjnej, gospodarstwo zostaje podzielone na 19 nowych siedlisk rolnych. Zaś do roku 1836, w wyniku dalszej parcelacji – na 24 gospodarstwa rolne. W latach 1836-1845 następuje dalsze rozdrobnienie ziemi byłego majątku na 35 oddzielnych gospodarstw.

Około roku 1872 nowa wieś (Neu Fanger) obejmowała łącznie 1391,5 Mg (468 ha) gruntów rolnych. Zaludnienie wynosiło 345 osób, zabudowa to 41 budynków mieszkalnych oraz 42 budynki gospodarcze (wolne od obciążeń podatkowych).

• Kościół filialny pw. Św. Jana Chrzciciela - Wpisany do rejestru zabytków Nr rej. 453
  Kościół salowy, murowany z kamienia, zbudowany na przełomie XV/XVI w., dzwonnica ryglowa z XVIII w. Kościół orientowany, po-sadowiony w płn części wsi. Z elementów wyposażenia zachowała się granitowa chrzcielnica wmurowana w zach. ścianę kościoła. Nieregularna parcela (teren dawnego cmentarza przykościelnego) wyznaczona murowanym ogrodzeniem. W części zachował się drzewostan komponowany. Nagrobki usunięto.
• Cmentarz przykościelny - Pozostałości starodrzewu komponowanego. Nagrobki usunięto. Stanowi otoczenie zabytkowego kościoła-zakwalifikowany do wpisania do rejestru zabytków.
• Cmentarz polowy (kon. XIX w.). - Położony w płn-zach. części wsi, przy drodze polnej. Rozplanowany na rzucie trapezu. Brak cennego starodrzewu komponowanego. Nagrobki usunięto. Cmentarz czynny. Nie zachodzi konieczność objęcia ochroną konserwatorską.

• Plan Odnowy Miejscowości